Kendime gözlem konusunda herhangi bir sınır koymadığım, hedef belirlemediğim, sadece yeni keşiflerde bulunmak istediğim bir geceydi. Teleskopu olabildiğince hassas bir şekilde ayarladım. Sırayla teleskopun tur özelliğinden yararlanarak bana gösterebileceği objeleri taradım. Artık modern teleskopların çoğu tarih ve konum bilgisini doğru bir şekilde girebilirseniz size o an gökyüzünde hangi objelere bakabileceğinizin bir listesini çıkarıyor.
Daha önce bir Messier objesine baktığım için bu gece de ilk denememi bir Messier objesi olan M92 ile gerçekleştirdim. Teleskopu oldukça keskin bir şekilde ayarlamış olmalıydım ki M92 küresel kümesi (Globular Cluster) tam da merceğin ortasına denk gelmişti. Seçtiğim ilk objeyi bu kadar güzel hedefleyebilmiş olmak beni epeyi cesaretlendirdi. Eğer teleskopla bir nebula görebileceksem bu gece görebilmeliydim.
13.1. Kedi Gözü Bulutsusu (NGC6543) NASA fotografı [1].
Listeden Kedi Gözü Bulutsusu'nu (Cats Eye Nebula) seçtim. Teleskop bir hedefe kilitlendi. Sadece birkaç saniye sonra yıldızlar ve karanlığın dışında bir şey dikkatimi çekti. Görüş alanımın belki onda biri kadarlık küçücük bir alanında gri ve dağınık bir objeyi seçebiliyordum. Fakat doğrudan ona baktığımda objeyi algılamıyordum. Bunun sebebi zayıf ışığı algılamamıza yarayan çubuk (rod) ve yoğun ışığı algılamamıza yarayan koni (cone) hücrelerin retinanın üzerindeki konumlarıdır. Çubuk hücreler retinanın merkezinin dışında daha yoğun bulunurlar, bu sebeple de düşük ışık yayan hedefe doğrudan bakmadığımızda onu daha iyi algılarız. Bunu bildiğim için dikkatimi bu gri cisme verirken bakışlarımı görüş alanımdaki diğer bölgelere odaklıyordum. Böylece Kedi Gözü Bulutsusunu uzun uzun inceledim. Bir fotografını çekemediğim için burada NASA tarafından çekilmiş bir fotografını paylaşıyorum (13.1). Şnorkelle denize girmişim ve durduk yerde kayaların arasında bir ziynet eşyası bulmuşum gibi hissetmiştim.
13.2. Çektiğim Nu Draconis (SAO30450) fotografı.
Bir nebula görmüş olmanın heyecanıyla listedeki diğer objelere de yorulana kadar sırayla baktım. Aslında ilk defa görüldüğünde insanı çok da şaşırtmayan çift yıldızlar (double star) oldukça ilgimi çekti. Çünkü gece boyunca en az dört tanesine denk geldim. Bunlardan Nu Draconis'in bir fotografını çektim (13.2). Çektiğim bu fotografla ilgili bilgileri aşağıda Tablo 13.A.'da veriyorum. Sanki biri karanlık gökyüzünü bunlarla her yerden zımbalamıştı. Teleskopun icadına kadar çift yıldızlar bilinmiyorlardı, dolayısıyla herhangi bir mitte rol oynamamışlardı.
Çıplak gözle görünemeyen çift yıldızlar herhangi bir inanç sisteminde kendilerine yer bulamamış olsalar da astronomi tarihinde oldukça önemli bir yere sahipler. Çift yıldızlar, birbirlerinin merkezi kütlelerinin yörüngelerinde dönen iki yıldızdan oluşuyor. Yörüngeleri yapılan gözlemler ile belirlenen çift yıldızların kütleleri Newton'un evrensel kütle çekim ve hareket yasalarından faydalanarak hesaplanabiliyor.
Buna karşılık bazı çift yıldızların gözlemlenebilmesi iyi bir teleskopla bile oldukça güç. İletilen görselin kalitesinin (delivered image quality) belirli bir seviyenin üstünde olması gerekiyor. Elde edilen görselin kalitesi teleskopun optik teknolojisine ve gözlemin yapıldığı yerin hava koşullarına bağlı oluyor.
13.3. Hubble tarafından çekilen fotografta Sirius-A ve Sirius-B [2].
Alman gökbilimci Friedrich Wilhelm Bessel (1784-1846) Sirius'un bir çift yıldız olduğunu 1844 yılında hesaplamış fakat gözlemleyememişti. Dolayısı ile, elde edilen gözlem verileri ve teorik olarak bilinenler üzerinden yeni çift yıldız keşiflerinin yapılması bekleniyordu, bu sebeple de daha kaliteli görsellere ihtiyaç duyuluyordu. Teleskop teçhizatlarının geliştirilmesi ve optik teknolojisinin ilerlemesi ile keşfedilmesi beklenen çift yıldızlar keşfedilmeye başlandı. Sirius'un bir çift yıldız olduğu ancak 1862 yılında daha iyi görsel kaliteye sahip bir teleskop ile ispatlandı [3]. Günümüzde Hubble Uzay Teleskopu gibi yüksek teknolojiye sahip teleskoplar ile son derece kaliteli görseller elde ediliyor. Sirius'un iki yıldızını da gösteren Hubble tarafından çekilmiş bir fotografı burada paylaşıyorum (13.3).
Tablo 13.A. Nu Draconis (SAO30450) çekimi bilgileri
KAYNAKÇA
[1] Nemiroff, R., Bonnel, J., "The Cats Eye Nebula From Hubble". NASA.
[2] Bond, H., Barstow, M., "The dog star, Sirius, and its Tiny Companion". NASA.
[3] Racine, R., Wesemael, F., "Two Centuries of Image Quality Estimates from Double-Star Data", Publications of the Astronomical Society of the Pacific, Vol. 120, No. 866, pp. 465-473, 2008.
