Bundan üç sene kadar önce bir grup arkadaşımla bilim ve felsefe tarihi üzerine sohbet ederken önemli olayların tarih ve sıralarını sürekli karıştırdığımızı fark ettim. Bunun üzerine insanlık tarihinde önemli etkiye sahip olduğunu düşündüğüm olay ve kişileri sırayla yazarak bir tablo oluşturdum (Tablo 42.A). Bir başkası böyle bir tablo oluşturacak olsa eminim çok başka olaylara ve kişilere yer verebilir.
Her ne kadar burada yer verdiğim tarih bilgisine önceden sahipsem de bu tabloyu oluşturup incelediğimde daha önce dikkatimi çekmeyen bir takım odak olayların ve kişilerin farkına vardım. Artık, Ortadoğu'ya politik istikrar getiren Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'nın Aydınlanma Çağı için uygun sosyolojik koşulları yakalamasında önemli katkısı olduğunu düşünüyorum. Isaac Newton'un değişim (türev) kavramını ortaya koyması ile jeoloji, biyoloji, felsefe ve sosyolojide evrim kavramının ortaya çıkışı arasında bir ilişki kurabiliyorum.
Böyle bir tablo hazırlamak hem eğlenceli, hem de büyük resmin eksik parçalarını görebilmek için oldukça faydalı. Benim tablomu beğenmeyebilirsiniz, veya eksikleri olduğunu düşünebilirsiniz. Aslına bakarsanız siz de bir tablo yaparsanız üzerine kafa yormaktan büyük keyif alırım.
Tablo 42.A. Varoluşun Tüm Tarihinde Önemli Kişiler ve Olaylar.
Kişi |
Tarih
|
Olay
|
|
-
|
MÖ ~13.8 Milyar
|
Büyük Patlama ile evren oluştu ve genişlemeye başladı.
|
|
-
|
MÖ ~4.5 Milyar
|
Dünya oluştu.
|
|
-
|
MÖ ~3.5 Milyar
|
Dünya üzerinde hayat başladı.
|
|
-
|
MÖ ~1.2 Milyar
|
Alg ve yosun benzeri bitki türleri ortaya çıktı.
|
|
-
|
MÖ ~542 Milyon
|
İlk hayvan türleri ortaya çıktı.
|
|
-
|
MÖ ~4 Milyon
|
Afrika
kıtasında ortaya çıkan insan, primatlarla olan ortak atasından tür olarak
ayrıldı.
|
|
-
|
MÖ ~1 Milyon
|
Bir miktar
insan Asya kıtasına göç etti.
|
|
-
|
MÖ ~500,000
|
Bir miktar
insan Avrupa kıtasına göç etti.
|
|
-
|
MÖ ~200,000
|
Modern insan
ortaya çıktı.
|
|
-
|
MÖ ~30,000
|
Neanderthal
insan türünün soyu tükendi.
|
|
-
|
MÖ ~12,000
|
Bir miktar
insan Amerika kıtasına göç etti.
|
|
-
|
MÖ ~10,000
|
Göbeklitepe’de
ilk dini tapınak kuruldu.
|
|
-
|
MÖ ~8000
|
Modern insan
tarıma başladı.
|
|
-
|
MÖ ~4000 - 2600
|
Sümer
Medeniyeti.
|
|
-
|
MÖ ~3150 - 30
|
Eski Mısır
Medeniyeti.
|
|
-
|
MÖ ~3100
|
Narmer Palette –
Aşağı ve Yukarı Mısır Medeniyetlerinin birleşmesi.
|
|
-
|
MÖ ~2575 - 2150
|
Giza
piramidinin yapılışı.
|
|
-
|
MÖ ~1800 - 1100
|
Hititler.
|
|
-
|
MÖ ~1500 - 400
|
Olmec Uygarlığı
(Amerika kıtası).
|
|
Musa
|
MÖ ~1300
|
Musevilik
dininin kuruluşu.
|
|
Saül, Davud,
Süleyman
|
MÖ ~1020 - 930
|
Birleşik İsrail
Krallığı.
|
|
-
|
MÖ 756 - 146
|
Antik Yunan
Medeniyeti.
|
|
Homeros
|
MÖ ~750 - 700
|
Antik Yunan
ozanı. Mitler çağının sonu sayılır.
|
|
-
|
MÖ 753 - 500
|
Roma Krallığı.
|
|
Thales
|
MÖ 624 - 546
|
İlk matematik
kuramcısı. Batı felsefesinin başlangıcı.
|
|
Pisagor
|
MÖ 570 - 495
|
Bilim ile
hayatı anlamaya çalışan ilk filozof ve Dünya’nın küre şeklinde olduğunu
söyleyen ilk kişi.
|
|
-
|
MÖ 500 - 44
|
Roma
Cumhuriyeti.
|
|
Sokrates
|
MÖ 469 - 399
|
Sokratik metodu
oluşturdu ve eleştirel düşünce yöntemini geliştirdi.
|
|
Demokritos
|
MÖ 460 - 370
|
Varoluşu materyalist
bir biçimde araştıran filozof.
|
|
Platon
|
MÖ 427 - 347
|
İdealar
kavramını ortaya koyan filozof.
|
|
Aristoteles
|
MÖ 384 - 322
|
Ortaçağın
metafizik ağırlıklı düşünce akımlarına kaynak olan filozof.
|
|
Arşimet
|
MÖ 287 - 212
|
Mekanik
alanında temel hesaplar yapabilen öncü kişi.
|
|
-
|
MÖ ~150
|
Antikythera
Mekanizması.
|
|
-
|
MÖ 300 - 48
|
İskenderiye
Kütüphanesi.
|
|
-
|
MÖ 44 - MS 1453
|
Roma
İmparatorluğu.
|
|
İsa
|
MÖ 5 - MS 30
|
Hıristiyanlık
dininin kuruluşu.
|
|
Muhammed
|
570 - 632
|
İslam dininin
kuruluşu.
|
|
-
|
1095 - 1272
|
Haçlı
seferleri.
|
|
-
|
1223 - 1335
|
Moğol istilası.
|
|
-
|
1299 - 1923
|
Osmanlı
İmparatorluğu.
|
|
Nicolaus
Copernicus
|
1473 - 1543
|
Güneş merkezli
evren modelini önerdi.
|
|
-
|
1492
|
Eski Dünya’nın
Yeni Dünya’yı (Amerika kıtasını) keşfi.
|
|
Andreas Vesalius
|
1514 - 1564
|
Anatomi üzerine
bilimsel yöntemle çalıştı.
|
|
Takiyuddin
|
1526 - 1585
|
Mekanik ve
astronomi üzerine çalıştı.
|
|
Michel de
Montaigne
|
1533 - 1592
|
Septisizmin
(şüphecilik) akımının başlangıcı.
|
|
William Gilbert
|
1544 - 1603
|
De Magnete’yi
yayınladı.
|
|
Tycho Brahe
|
1546 - 1601
|
Astronomide
Aristoteles felsefesine karşıt buluşları oldu.
|
|
Galileo Galilei
|
1564 - 1642
|
Güneş merkezli
sistemi ispatladı.
|
|
René Descartes
|
1596 - 1650
|
Bilimsel
yaklaşımın nasıl olması gerektiğini ortaya koydu.
|
|
Isaac Newton
|
1643 - 1727
|
Değişim
kavramını matematiksel olarak ifade etti. Hareketin kanunlarını ortaya koydu.
|
|
Benjamin
Franklin
|
1706 - 1790
|
Elektrik
üzerine deneyler yaptı.
|
|
Leonhard Euler
|
1707 - 1783
|
Geometriden
cebire geçişi sağladı.
|
|
Immanuel Kant
|
1724 - 1804
|
Fenomenal ve
numenal gerçekliği birbirinden ayırdı.
|
|
Luigi Galvani
|
1737 - 1798
|
Biyoelektrik
üzerine ilk çalışma.
|
|
Cesare Beccaria
|
1738 - 1794
|
Modern hukukun
temellerini oluşturan eserler verdi.
|
|
Joseph Fourier
|
1768 - 1830
|
Isı ve titreşim
yayılımı üzerine analitik çalışma.
|
|
Friedrich Hegel
|
1770 - 1831
|
Felsefi tarihi
yarattı. Diyalektik mantık sistemini kurdu. Büyük felsefi sistemlerin sonu geldi.
|
|
-
|
1788 - 1789
|
Fransız
İhtilali.
|
|
-
|
1790 - 1860
|
İngiltere’de
Endüstriyel Devrim yaşandı ve tüm dünyayı etkiledi.
|
|
Charles Lyell
|
1797 - 1875
|
Jeolojinin
Prensipleri’ni yayınladı.
|
|
Charles Darwin
|
1809 - 1882
|
Türlerin
Kökeni’ni yayınladı.
|
|
Karl Marx
|
1818 - 1883
|
Sosyal
bilimleri ve sosyalist politik hareketi başlattı.
|
|
Hermann von
Helmholtz
|
1821 - 1894
|
Akustik teoriyi
geliştirdi.
|
|
Gregor Mendel
|
1822 - 1884
|
Genetik
bilimini buldu.
|
|
Louis Pasteur
|
1822 - 1895
|
Bulaşıcı
hastalıklardan mikroorganizmaların sorumlu olduğunu ispat etti.
|
|
James Clerk
Maxwell
|
1831 - 1879
|
Elektromanyetik
teoriyi geliştirdi.
|
|
Sigmund Freud
|
1856 - 1939
|
Ruhsal yaşamın
kısmen bilinçli olduğunu ortaya koydu.
|
|
Nikola Tesla
|
1856 - 1943
|
İcatları ve
çalışma prensipleri ile modern mühendisliğin başlamasına sebep oldu.
|
|
Bertrand
Russell
|
1872 - 1970
|
Analitik
felsefe akımını başlattı.
|
|
Albert Einstein
|
1879 - 1955
|
Genel Görelelik
üzerine çalıştı.
|
|
Alexander
Fleming
|
1881 - 1955
|
Antibiyotiğin
ana maddesi penisilini buldu.
|
|
Edwin Hubble
|
1889 - 1953
|
Samanyolu
harici galaksileri keşfetti. Uzayın genişlediğini ortaya koydu.
|
|
Jean-Paul
Sartre
|
1905 - 1980
|
Varoluşçu
felsefe üzerine çalıştı.
|
|
Alan Turing
|
1912 - 1954
|
Bilgisayar ve algoritmanın
bulunuşu.
|
|
Ilya Prigogine
|
1917 - 2003
|
Tersinmezlik
kavramı üzerine çalıştı.
|
|
Carl Sagan
|
1934 - 1996
|
Astrobiyoloji
üzerine çalışmaları başlattı.
|
|
-
|
1954
|
CERN: Parçacık fiziği laboratuvarı kuruldu.
|
|
-
|
1969
|
İnsanoğlu Ay’a
ayak bastı.
|
|
-
|
1969
|
Arpanet ile
internetin temeli atıldı.
|
|
Craig Venter
|
1946 - ...
|
İnsan genetik
haritasının çıkarılmasında çalıştı. Sentetik genetiğe sahip ilk canlıyı
üretti.
|
